Аб ролі выхавальніка ў фарміраванні маўленчых навыкаў дзяцей.

Пытанне развіцця маўлення дзяцей дашкольнага ўзросту стаіць асабліва востра. Напэўна,  гэта звязана з тым, што дзеці  і дарослыя , сталі больш мець зносіны з камп’ютарам і іншымі сродкамі тэхнічнага прагрэсу, чым адзін з адным.

Дашкольны ўзрост найбольш спрыяльны для развіцця маўлення і фарміравання культуры маўленчых зносін. Развіццё зносін уключае ў сябе ўменне выразна вымаўляць  гукі і адрозніваць іх, валодаць артыкуляцыйным апаратам, правільна будаваць сказы і г. д.

Статыстычныя дадзеныя сведчаць аб тым, што многія дзеці маюць патрэбу ў дапамозе лагапеда і большасць старэйшых выхаванцаў не валодаюць гукавой культурай (дрэнная дыкцыя, няправільнае гукавымаўленне), не ўмеюць будаваць сказы, выразна расказаць нават пра тое, што зрабіла на іх вялікае ўражанне.   Кажуць, што адзін з паказчыкаў гатоўнасці дзіцяці да навучання ў школе, заклад паспяховага асваення граматы і чытання: пісьмовае маўленне фарміруецца на аснове вуснай мовы.

Вядома, асноўную дапамогу дзецям з рознымі моўнымі парушэннямі аказвае лагапед, але і роля выхавальніка ў фарміраванні правільных маўленчых навыкаў вельмі важная. Але для таго, каб  навучыць дзяцей, выхавальніку трэба папрацаваць над сабой:

1) выхавальнік павінен ведаць, якія бываюць парушэнні мовы, калі і як яны ўзнікаюць, якія спосабы іх выяўлення і ліквідацыі.

2) выхавальніку варта памятаць пра тое, што мова выхаванца  развіваецца ў зносінах з акружаючымі яго дарослымі. А дарослым, з якім дзіця праводзіць большую частку дня ў дзіцячым садзе, з’яўляецца менавіта ён, выхавальнік. Таму:

— Выхавальнік павінен гаварыць правільна, не скажаючы гукаў, выразна артыкуліраваць кожнае слова, не спяшаючыся, не «з’ядаючы» канчаткаў.

— выразна  вымаўляць незнаёмыя і доўгія словы.

-Багацце інтанацый таксама мае немалаважную ролю, спрыяе лепшаму засваенню мовы.

—  неабходна рэгуляваць тэмп сваёй мовы. Сачыць за зместам занадта хуткай мовы цяжка нават  даросламу, а дзіця поўнасцю на гэта не здольна. Не разумеючы сэнсу  слоў, яно проста перастае слухаць. Недапушчальная і занадта павольная, расцягнутая мова: яна надакучае.

— варта рэгуляваць сілу свайго голасу, гаварыць настолькі гучна альбо ціха, наколькі гэтага патрабуюць ўмовы моманту і змест мовы. Ціхую мову дзеці не чуюць. Гучную мову, якая пераходзіць ў крык, дзеці пераймаюць, як манеру мовы, вельмі хутка.  Сама мова ў выхавальніка павінна быць эмацыйная, выразная і адлюстроўваць цікавасць, увагу, любоў да дзіцяці, клопат аб ім. Вось чаму яго мова павінна адказваць нормам літаратурнай мовы, быць выразнай,  таму што пры працяглых зносінах з хутка размаўляючым чалавекам у выхаванца з аслабленай нервовай сістэмай могуць развівацца тахілалія (паскарэнне мовы), лаганеўроз і нават заіканне.

Выхавальніку таксама неабходна і ў калектыўных гульнях, і ў час заняткаў па развіцці маўлення  выкарыстоўваць заданні для развіцця слыху, слыхавой увагі і слыхавой памяці.

У працэсе маўленчых зносін з дзецьмі выхавальнік павінен выкарыстоўваць і невярбальныя сродкі (міміка, пантамімічныя рухі), якія выконваюць важныя функцыі:

• дапамагаюць эмацыйна растлумачыць і запомніць значэнне слоў.
• выразны жэст дапамагае засваенню значэнняў слоў, звязаных з канкрэтнымі бачнымі ўяўленнямі (круглы, вялікі);
• дапамагаюць ўдакладніць значэнні слоў, звязаных з эмацыйным успрыманнем (вясёлы, сумны, злы, ласкавы);
• з’яўляюцца ўзорамі паводзін дзяцей;
• выконваюць сацыяльную, выхаваўчую функцыю.

Рэжымныя моманты спрыяльныя для арганізацыі правільных маўленчых зносін: апрананне дзяцей на прагулку, распрананне пасля прагулкі і перад сном ( з выхаванцамі размаўляюць пра тое, што яны апранаюць ці здымаюць, якога колеру адзенне, з якога  матэрыялу пашыта, а таксама пра іншыя знешнія прыкметы: мяккае,  паласатае, доўгае, цёплае, новае і інш.),  назіранні за з’явамі прыроды, дзяжурствы, экскурсіі. Усе гэтыя моманты непасрэдна звязаны з нейкімі рэальнымі аб’ектамі, з нагоды якіх можна арганізаваць гутарку з дзецьмі. Пры гэтым фарміруюцца пэўныя уменні і ўяўленні, актывізуецца маўленне дзяцей.

На занятках і па-за імі выхавальнік павінен імкнуцца развіваць дзіцячую маўленчую актыўнасць, выпраўляць памылкі (няправільны націск у слове ці  граматычную памылку), падказваць словы тады, калі дзіця не ведае, як выказаць сваю думку. Папраўляць дзіця, калі яно размаўляе занадта гучна.

Выхавальнік павінен памятаць: толькі карэктная форма  заўваг і рэкамендацый па выпраўленні маўленчых памылак станоўча ўплывае на развіццё маўлення дзіцяці. Пры выпраўленні памылкі не варта паўтараць яе -трэба прапанаваць выхаванцу паслухаць, як правільна гаварыць, папярэдзіўшы яго аб тым, што ён сказаў няправільна, а значыць, павінен паўтарыць за выхавальнікам правільнае слова ці сказ.

Развіццю маўлення спрыяюць і гульні. Так, сюжэтна-ролевыя гульні заўсёды суправаджаюцца мовай: дзеці дамаўляюцца аб умовах гульні. Спрачаюцца, вядуць дыялогі ад імя дзеючых асоб, але не заўсёды ўсе дзеці ахвотна ўдзельнічаюць у гульнях: моўная актыўнасць у адных большая, у іншых – меншая. Таму выхавальнік ўводзіць у жыццё дзяцей рухомыя гульні, якія суправаджаюцца дыялогам.

У старэйшым дашкольным узросце асаблівае значэнне мае навучыць дзяцей уважліва слухаць. Развіццю слыхавога ўспрымання і ўвагі спрыяюць гульні: “Адгадай па голасе”, “Хто паклікаў?», «Тэлефон», “Што ты чуеш?” і інш..

Пры падрыхтоўцы ранішнікаў асаблівую ўвагу патрэбна ўдзяліць выхаванцам з рознымі моўнымі парушэннямі. Звычайна ім імкнуцца не даваць індывідуальных «нумароў». Але менавіта такіх дзяцей варта любымі спосабамі далучаць да падрыхтоўкі да ранішнікаў і  ўдзеле ў іх (чытаць хорам, даць заданне вывучыць верш на памяць дома і некалькі разоў праслухаць яго чытанне ў групе).

Вялікае значэнне маўленчага развіцця дзіцяці належыць  сям’і. Выхавальнік тлумачыць  бацькам, што маўленчая гульня ці практыкаванне, гутарка з дзецьмі — гэта неад’емная частка складанага працэсу фарміравання маўлення. Выхавальнік знаёміць бацькоў з гульнямі, гульнявымі практыкаваннямі і заданнямі, улічваючы вялікую загружанасць бацькоў штодзённымі хатнімі справамі:

Можна  прапанаваць  “гуляць на кухні”

Напрыклад:

— Гульнявыя практыкаванні на развіццё дробнай маторыкі рук:

«Дапамагаю маме «(перабраць рыс, гарох, грэчку), «чароўныя палачкі»(з алоўкаў сабраць  геаметрычныя фігуры).

Гульні на ўзбагачэнне слоўніка дзіцяці:

«Давай шукаць на кухні словы» (якія словы можна выняць з кухоннай шафы,  з баршчу, з салаты), «частую» (давай успомнім смачныя словы і пачастуем адзін аднаго. Можна гуляць у салодкія, кіслыя, салёныя, горкія словы).

Гульні з мэтай развіцця граматычнага ладу мовы: «Прыгатуем сок» (з яблыкаў, груш, вішні сок які?. І наадварот: апельсінавы сок з чаго?)

— Па дарозе ў дзіцячы сад, з дзіцячага сада «я заўважыў…»,  » Даскажы слоўца”  і інш.      Такая сумесная праца выхавальніка і сям’і па развіццю маўлення дае паўнацэннае маўленчае развіццё дзіцяці.

Працуючы над развіццём маўлення дзяцей і плануючы сваю працу, мы не павінны забываць галоўнае, развіццё мовы дзяцей, любві да роднай мовы -гэта самае важнае набыццё дзіцяці ў дашкольным дзяцінстве.